کتاب حاضر مروری قرآنی و روایی بر مسأله «بصیرت» در ابعاد مختلف دینی، علمی، سیاسی و اجتماعی و تأکید رهبر انقلاب بر این مسأله است.
در این نوشتار ابتدا تعریفی از بصیرت ارایه شده، سپس مراتب بصیرت و انواع آن صورت گرفته و پس از آن آیات قرآن و روایات و معصومین (ع) و سیره آنان در مورد ابعاد مختلف بصیرت مورد شرح و بررسی قرار گرفته است.

نگارنده در ادامه به عوامل بصیرت و موانع آن اشاره کرده و ضرورت و فایده بصیرت و پیامدهای فقدان آن را از دیدگاه رهبر انقلاب آیت الله سید علی خامنه ای تبیین نموده و راهبردهای بصیرت از منظر ایشان را بررسی کرده است.

این کتاب مثلث جریان شناسی است که در ضلع اول آن به اجرای طرح کلان جریان شناسی سیاسی در ایران معاصر با مدیریت و نظارت علمی آیت مظفری بر می گردد که از اوایل دهه 1380 آغاز و حاصل آن تولید این کتاب ها است: جامعه روحانیت مبارز، مجمع روحانیون مبارز، حزب کارگزاران سازندگی، حزب مؤتلفه اسلام، دفتر تحکیم وحدت، سازمان مجاهدین خلق، نهضت اسلامی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران، حزب مشارکت ایران اسلامی و حزب اعتماد ملی در این ضلع مورد بررسی قرار گرفته اند.

در ضلع دوم به طرح کلان جریان شناسی قومی در ایران معاصر با محوریت چهار جریان قومی نظیر جریان شناسی قومی ترک، جریان شناسی قومی کرد، جریان شناسی قومی بلوچ و جریان شناسی قومی عرب پرداخته است.

در ضلع سوم جریان شناسی فکری و فرهنگی مدنظر بوده است، طرح مواردی نظیر جریان شناسی فکری فرهنگی عقلانیت در ایران معاصر، جریان شناسی فکری فرهنگی بهائیت، جریان شناسی فکری فرهنگی انجمن حجتیه در ایران معاصر، جریان شناسی فکری فرهنگی فمینیسم در ایران و جریان شناسی فکری فرهنگی سلفی گری در این بخش در دسترس خوانندگان قرار گرفته است.

در واقع این کتاب بر این موضوع تأکید دارد که جریان شناسی سیاسی، قومی و جریان شناسی فکری فرهنگی موجب درک عمیق از تحولات تاریخ معاصر ایران است.

معرفی کتاب
در این کتاب نویسندگان علاوه بر معرفی «جامعه روحانیت مبارز» به تاریخچه، مبانی فکری، دیدگاه‏ها، مواضع، جایگاه آن در جامعه ایران و عملکردهای آن قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می‏پردازند. عمده اطلاعات تحقیق حاضر از طریق بررسی بیانیه‏های رسمی و انجام مصاحبه با اعضای شورای مرکزی این تشکل روحانی و دیگر صاحب‏نظران گردآوری شده است. نویسندگان کتاب در حین گردآوری اطلاعات با محدودیت‏هایی مواجه بوده‏اند، از جمله سختی برقراری ارتباط با اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت در اغلب موارد و عدم تمایل برخی از آنها برای در اختیار قرار دادن اطلاعات و نیز عدم دسترسی آسان و سریع به منابع دست اول، که رسیدن به نتیجه پژوهش را سرعت می‏بخشید، اما تلاش نویسندگان و همکاری دیگر اعضای جامعه روحانیت، سختی‏ها را آسان نموده است.

به گواهی تاریخ، جریان اسلامی نقش مهمی را در تحولات سیاسی، اجتماعی در ایران معاصر داشته است. جریان اسلامی به رهبری روحانیت، در عصر دیکتاتوری رضاشاه، دوران بسیار سختی را پشت سر گذاشت. رضاشاه مصمم بود با کمک قدرت‏های استعماری به ویژه انگلیس و روشنفکران سکولار، به گمان خود اسلام، تشیع و روحانیت را ریشه‏کن کند. با سقوط استبداد رضاشاهی، پهلوی جدید کوشید، چهره نظام رضاشاهی را بهبود ببخشد.

جریان اسلامی از این فرصت و نیز از جوانی و بی‏تجربگی محمدرضا، استفاده لازم را برد و به سرعت خود را بازسازی کرد. در همین دوران جریان‏های دیگری چون جریان های مارکسیستی و ملی‏گرا نیز تلاش خود را برای به دست‏گیری قدرت آغاز کردند. جریان مارکسیستی به پشتوانه نیروهای اشغالگر شوروی حداکثر توانستند نمایندگانی معدود در مجلس و چند وزیر در کابینه وارد کنند، امّا نیروهای ملی‏گرا با کمک جریان اسلامی به رهبری آیت الله کاشانی زمام دولت را به دست گرفتند. امّا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ آنان را از صحنه قدرت حذف کرد. پس از کودتا و سرکوب شدید جریان‏های مخالف جریان سلطنت، فضای یأس بر بسیاری از نیروها حاکم شده بود. در این میان برخی جوانان رادیکال راه مبارزه با رژیم پهلوی را مبارزه مسلحانه دیده و بدان روی آورده بودند. عده‏ای دیگر نیز به مبارزه پارلمانی دل خوش کرده بودند.

در این زمان جریان اسلامی مرجعیت و روحانیت شیعه ابتدا به نصیحت، نامه، توصیه، پیام‏های هشدار دهنده و انتقاد، بر اساس وظیفه اسلامی امر به معروف و نهی از منکر نسبت به محمدرضا پهلوی اقدام کردند. اما وقتی به نتیجه نرسیدند و به تصمیم و نقشه رژیم برای خارج کردن اسلام از سیاست و جامعه پی بردند، آنان نیز تلاش برای سقوط نظام سلطنتی را آغاز کردند. با آشکار شدن نیّت پهلوی دوم برای مبارزه با اسلام در جریان لایحه انجمن‏های ایالتی و ولایتی در سال ۱۳۴۱، امام خمینی(ره) نیز از همان سال مبارزه‏ای بنیانی را علیه رژیم پهلوی آغاز کرد.

بی‏گمان در شرایط استبداد پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و در حالی که سکولاریزم حاکمیت خود را در کشور و حتی حوزه‏های دینی گسترانده بود، در نظر بعضی شکست رژیمی چنان قدرتمند کاری ناممکن می‏نمود، چون علاوه بر رهبری امام خمینی(ره) حرکت انقلابی نیازمند کادر فعالی از نیروهای جان بر کف بود که بتواند تا زمان به ثمر رسیدن نهضت، انواع سختی‏ها اعم از نیش و کنایه‏های متحجرین و منفعلین، تا زندان و شکنجه و تبعید را به جان بخرند.
تردیدی نیست که درک جایگاه «روحانیت مبارز» شیعه در نهضت اسلامی اخیر مبتنی بر شناخت جریان‏های درون روحانیت در آغاز نهضت امام خمینی(ره) است. گفتنی است که جریان اسلامی در درون خود از دو نوع تشکل سیاسی برخوردار بوده است:
اول: تشکل‏های روحانی همچون جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و روحانیت مبارز،
دوم: تشکل‏های غیر روحانی امّا مرتبط با روحانیت، همچون فدائیان اسلام، هیئت‏های مؤتلفه اسلامی و مانند آنها.

از دیدگاه نویسندگان کتاب تشکل‏های روحانی در سال ۱۳۴۱ شامل چهار گروه متمایز به شرح زیر بود:
۱. روحانیت انقلابی: که در رأس و رهبری آن امام خمینی(ره) قرار داشت و با احساس تکلیف نسبت به اجرای احکام و ارزش‏های اسلام و برپایی حکومت اسلامی با رژیم پهلوی مبارزه می‏کرد.
۲. روحانیت وابسته به حکومت پهلوی: این گروه به شدت از محمدرضا پهلوی به عنوان تنها پادشاه شیعه حمایت می‏کردند، با دربار پهلوی رابطه داشته، دعاگوی رژیم بودند و با گروه اوّل به شدت مخالفت می‏کردند.
۳. روحانیت میانه‏ رو: این بخش از روحانیون گرچه با استبداد موافق نبودند، امّا به سقوط رژیم پهلوی نیز اعتقاد نداشتند. آنان تلاش می‏کردند تا رژیم به قانون اساسی مشروطه عمل کند.
۴. روحانیون غیر سیاسی: این گروه از روحانیان به شدت از ورود و دخالت در سیاست پرهیز می‏کردند.

آنان تمام تلاش خود را به تحصیل، تدریس، و بیان مسائل اخلاقی و معنوی معطوف کرده بودند. آن چه امروز با عنوان «جامعه روحانیت مبارز» می‏شناسیم، تشکلی برآمده از همان روحانیت به رهبری امام خمینی(ره) است که علاوه بر جذب بخش‏های دیگری از روحانیت به نهضت اسلامی، در آگاه سازی مردم و هدایت جریان مبارزه به پیروی از امام و تثبیت جایگاه رهبری نقش اساسی داشته است. در سال ۱۳۵۶، تعدادی از یاران و شاگردان امام به تشکل این گروه رسمیت بخشیدند و در تحولات سال ۱۳۵۷ با توجه به حضور در پایتخت، اقدامات سرنوشت سازی انجام دادند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در مقابل بحران‏ها و مشکلات اوایل انقلاب ایستادند و در تثبیت نظام اسلامی در عرصه‏های مختلف فکری و اجرایی فعالانه کوشیدند. بر این اساس با توجه به نقش جامعه روحانیت در بنیانگذاری، استمرار و پیروزی انقلاب اسلامی و تأثیری که در سرنوشت جامعه ایران دارد، شناخت بیشتر و علمی‏تر آن ضروری است.

کتاب جامعه روحانیت مبارز شامل هشت فصل است.
عناوین این کتاب 376 صفحه ای عبارت است از :
کلیات (معرفی جامعه روحانیت) تاریخچه و تحولات، مبانی فکری جامعه روحانیت مبارز، اهداف و سیاست ها، عملکرد جامعه روحانیت، میزان حضور جامعه روحانیت در ارکان نظام، ائتلاف و مشارکت سیاسی جامعه روحانیت، پایگاه اجتماعی جامعه روحانیت.

در بخش «تاریخچه و تحولات» انشعاب مجمع روحانیون مبارز و آغاز اختلاف دیدگاه در میان گروهی از روحانیون مورد اشاره قرار گرفته است: بدنبال اختلافات در درون جامعه روحانیت سه تن از اعضای شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز احساس کردند که امکان فعالیت با دیگر اعضای جامعه روحانیت تحت یک تشکل واحد را ندارند. بر این اساس در آستانه انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی در فروردین سال 1367 افراد یاد شده ضمن انشعاب از تشکل قبلی خود، با موافقت امام خمینی(ره) تشکل جدید «روحانیون مبارز تهران» را که بعدها به مجمع روحانیون مبارز معروف گشت به همراه تعداد دیگری از روحانیون که عمدتا از اعضای دفتر امام بودند، تاسیس کردند. آنچه که بهانه انشعاب قرار گرفت لیست نامزدها برای مجلس سوم بود. در رای گیری شورای مرکزی جامعه، آقایان حجازی، هادی غفاری و سید محمود دعایی که مورد حمایت طیف آقای کروبی در جامعه روحانیت بودند، اکثریت لازم را برای قرار گرفتن در لیست نامزدها کسب نکردند. اصل آن بود که آنان به خرد جمعی احترام می گذاشتند، اما با توجه به اختلاف دیدگاهی و در اقلیت بودن ترجیح دادند که انشعاب کنند.

در بخش پیوست ها و ضمائم زندگینامه بیست و شش تن از اعضای آن، اساسنامه اولیه و اساسنامه دوم و تشکیلات جامعه روحانیت در تهران و اساسنامه فعلی آن مورد اشاره قرار گرفته است. نویسندگان کتاب خود اذعان نموده اند تحقیق حاضر خالی از عیب و نقص و مبرا از انتقاد علمی نیست. هرچند کتاب از معدود منابع موجود در خصوص جامعه روحانیت مبارز است و این خود ویژگی اصلی آن بنظر می رسد، اما نگاه جانبدارانه کتاب به این تشکیلات، بدون در نظر گرفتن نقدهای سایر تشکل های اسلامی به جامعه روحانیت مبارز از جمله ضعف های کتاب محسوب می گردد.

با مطالعه این کتاب درمی یابیم که در ایران شش جریان سیاسی فعال بوده اند و همچنین حیات سیاسی در کشور تحت تاثیر این جریان ها قرار دارد.
پدیدآورنده در این کتاب تلاش نموده است که مبانی فکری و دیدگاه های آنان را معرفی کرده و نقاط ضعف شان را مشخص کند چرا که بازشناسی آنان بر بصیرت خواننده می افزاید، چون آرایش سیاسی و فعالیت جناح های کنونی ریشه در پیشینه ایشان دارد که جریان ها عبارتند از :
۱. جریان اسلامی ۲. جریان سلطنت طلب ۳. جریان مارکسیستی ۴. جریان ملی گرای لیبرال ۵. جریان ترکیبی یا التقاطی ۶. جریان روشنفکری.

این کتاب به جریان شناسی تفکر التقاطی در ایران معاصر طی چند بخش می پردازد:

نخست در بخش اول، جریان شناسی التقاط در عصر قاجار در دو قسمت مورد توجه قرار می گیرد، یکی از ابتدای حاکمیت قاجار تا انقلاب مشروطه یعنی تا ۱۲۸۵ و دیگری از انقلاب مشروطه تا ابتدای حاکمیت رضاشاه (پهلوی اول) یعنی تا ۱۳۰۴ شمسی فرآیند شکل گیری جریان التقاطی، نمادها، نمودها و آثار آن، گرایش های مختلف تفکر التقاطی در این دوران، مبانی فکری و اصول التقاطیون این عصر، برجسته ترین رهبران و روش های این جریان، از مباحثی است که به آن پرداخته شده است.

بخش دوم به جریان شناسی افکار التقاطی در عصر پهلوی اختصاص دارد. این بخش نیز طی دو قسمت مطرح می شود. ابتدا تفکرها، گرایش ها و رهبران التقاطی و مبانی فکری آن ها در زمان پهلوی اول یعنی رضاشاه (۱۳۰۴-۱۳۲۰ش) و سپس همین مباحث در زمان پهلوی دوم، محمدرضا شاه (۱۳۲۰-۱۳۵۷ش) مورد توجه قرار می گیرد. بررسی، تحلیل، تطبیق و نقد گرایش های التقاطی این دوره با مبانی اسلام اصیل نیز (در حد وسع)، قسمت دیگری از مباحث این بخش خواهد بود.

بخش سوم کتاب به جریان شناسی اندیشه های التقاطی در عصر جمهوری اسلامی ایران (۱۳۵۷-۱۳۹۳ش) اختصاص دارد. در این بخش نیز فرایند شکل گیری افکار التقاطی، رهبران و انواع اندیشه های التقاطی در دوره حاکمیت جمهوری اسلامی ایران بررسی می شود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، عده ای از روحانیون که نقش بارزی در شکل گیری و پیروزی انقلاب داشتند و در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز فعالیت داشتند، با اذن امام (ره) و همت شهید آیت الله مرتضی مطهری، جامعه روحانیت مبارز تهران را تشکیل دادند.

تحولات و مقتضیات نظام جمهوری اسلامی موجب ظهور دیدگاه های مختلفی در عرصه مدیریت اجرایی کشور شد و به دلیل اختلاف سلیقه درونی بین اعضای برجسته جامعه روحانیت، این نهاد نیز از تاثیر اختلاف سلیقه ها و دیدگاه ها مصون نماند و این فرآیند نهایتاً در سال 1366 منتهی به انشعاب جامعه روحانیت مبارز تهران شد، و مجمعی بنام «مجمع روحانیون مبارز» از جامعه روحانیت منشعب گردید.
این کتاب به بررسی جامعه روحانیون مبارز می پردازد.

حق و باطل به عنوان دو مفهوم متقابل در ادبیات بشر، عمری به قدمت تاریخ دارند؛ به گونه ای که گفته اند از آغاز تاریخ، نبردی دائمی بین آن دو برقرار بوده است.
نکته جالب این است که تقریبا همه مردم، خود را حق و حق مدار به حساب آورده، تلاش می کنند تا بینش، گرایش و رفتار و عمل خود را به «حق» متصف نمایند؛ حتی ظالمان و فاسدان، دیکتاتورها و روسیاهان تاریخ از فرعون، نمرود، یزید و معاویه تا هیتلر و صدام نه تنها خود را مستثنا نمی کنند و عوام فریبانه خود را بر حق می شمارند بلکه فراتر از آنف جریان حقی را که در مقابل آنها صف کشیده باطل معرفی می کنند.

کتاب حاضر در دو فصل به بررسی این موضوع می پردازد.