در سال 84 پیروزی گفتمان عدالت، نوید تحقق شعارهای اصیل انقلاب اسلامی و گفتمان معیار (امام خمینی و رهبر معظم انقلاب) را می داد؛ ولی این حرکت پس از چندی، به ویژه در دولت دهم، از گفتمان اصیل انقلاب منحرف شد.

با این وصف، خطر انحراف همیشه در کمین دولت ها، گروه ها و افراد بوده و ضربات سنگین و بعضا جبران ناپذیری از این طریق بر انقلاب تحمیل شده است و این نگرانی برای دلسوزان انقلاب اسلامی وجود دارد که افراد و گروه های منحرف به پست های کلیدی دست نیابند. دولت نهم و دهم نیز از این قاعده مستثنا نیست.

رهبر انقلاب، همواره بر خطر انحراف در دولت ها و گروه ها اشراف داشته و درباره آنها تذکر داده است. برای مثال، پس از دوم خرداد، به ویژه پس از وقایع هجده تیر ۱۳۷۸، مقام معظم رهبری به گفتمان سازی های ویژه ای برای بازگشت انقلاب به مسیر اصلی خود پرداختند و همان سال را سال امام خمینی نام گذاردند، که هدف اصلی آن احیای گفتمان امام بود. بعد از آن، ایشان گفتمان خودی و غیر خودی را مطرح کردند و پس از آن نیز گفتمان های دیگر؛ تا اینکه به گفتمان اصول گرایی و انتخابات سال 84 رسید. با توجه به تجارب، رهبر انقلاب در اولین دیدارشان با هیئت دولت در شهریور 1384، درباره ی خطر شکل گیری «انحراف» در دولت هشدارهای لازم را دادند.

شناخت گروهی که در دولت نهم و دهم شکل گرفت و حاشیه های فراوانی بر جای گذاشت، با تکیه بر معیارها و ملاک های گفتمان امام خمینی و رهبر معظم انقلاب که همان اسلام ناب محمدی (ص) است، تجربه ای گران سنگ در اختیار دلسوزان انقلاب اعم از آحاد مردم و مسئولان قرار می دهد تا انقلاب دچار زیان های سنگین نشود. این کتاب در پی انجام این مهم است.

نویسنده در این کتاب تلاش نموده است در راستای تکلیف دینی هر فرد انقلابی که حفظ و تداوم انقلاب اسلامی می باشد، اموری که ارکان انقلاب اسلامی (اسلام، رهبری انقلاب و نظام اسلامی، مردم) را تهدید می نماید مورد بررسی قرار دهد، چرا که اگر آن امور غفلت شود، ممکن است که ریشه های ارکان انقلاب اسلامی ایران را بخشکاند.
به همین منظور راه های پیشگیری و مقابله با آسیب ها و آفت های آن امور بیان گردیده است و در بیان مستندات این کتاب از بیانات حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری استفاده شده است.

شناخت نهضت آزادی با توجه به ویژگی های آن، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
یکی از این خصوصیات همان طور که در مقدمه کتاب هم به آن اشاره شده بحث پیشگامی این نهضت در اصلاح طلبی دینی است که در گروه ها و اشخاص بعد از خود هم تأثیر گذار بوده است.
مطلب بعدی که در اهمیت شناخت این گروه موثر بوده ، انتصاب رهبر نهضت آزادی به سمت اولین نخست وزیر دولت موقت جمهوری اسلامی ایران می باشد.
همین ویژگی هایی که ذکر شد باعث شده پژوهشکده تحقیقات اسلامی کتابی به نویسندگی جناب آقای قدرت الله بهرامی تولید کند و انتشارات زمزم هدایت هم در پاییز ۱۳۹۰آن را به چاپ رساند.

معرفی بخش های مختلف

بعد از مقدمه، مطالب فصل اول به کلیاتی درباره این گروه می پردازد. معرفی اجمالی ، بیان قلمرو فعالیت و ارتباطات ، خطّ مشی کلی ، اهداف ، بیان ویژگی ها و… مواردی است که نویسنده به آن می پردازد. مهندس مهدی بازرگان در صفحه ۲۵ در زمینه روند و اهداف شکل گیری نهضت آزادی چنین می گوید:

….از درون جبهه ملی ، نهضت آزادی به وجود آمد که هم وارث نهضت مقاومت ملی بود و هم فرازنده و بلند کننده شعر «شاه، سلطنت کند و نه حکومت».

همچنین در ادامه آمده است که نهضت آزادی در طول جبهه ملی است و یکی از اصول چهارگانه آن، پیروی از خط مشی مصدق می باشد. در فصل دوم به تاریخچه و سیر تحولات درونی نهضت آزادی پرداخته شده است، در ابتدای این فصل به صورت مختصر فضای حاکم بر دهه ۱۳۳۰ ایران بیان شده است و سپس علل شکل گیری نهضت آزادی بررسی شده است. نویسنده در ادامه بنیان گذاران نهضت ۱٫مهندس مهدی بازرگان ، ۲٫آیت الله سید محمود طالقانی ، ۳٫ دکتر یدالله سحابی را به صورت مختصر معرفی می کند. در صفحه ۶۸ در باره آیت الله طالقانی چنین می خوانیم :

…آیت الله طالقانی تا سال ۱۳۴۴ در صف نهضت آزادی بود . پس از آن نیز راه خود را که همان ادامه مبارزه بود ادامه داد. نهضت آزادی به مبارزه پارلمانی معتقد بود و این شیوه با تفکر آقای طالقانی سازگاری نداشت . ایشان تا پیروزی انقلاب اسلامی یا در زندان بود یا در تبعید ؛ در حالی که تفکر هیچ کدام از اعضای نهضت آزادی این گونه نبود . هدف آقای طالقانی از همکاری با نهضت آزادی مبارزه با رژیم پهلوی بود؛ همانگونه که این همکاری را با فدائیان اسلام و حتی جبهه ملی نیز داشت.

در ادامه مطالب این فصل آثار مثبت و منفی ، سیاسست های داخلی و خارجی ، تجدید حیات نهضت آزادی در سال ۵۶-۵۷، نهضت آزادی از زمان حاکمیت تا سقوط (۱۵ بهمن ۵۷ تا ۱۴ آبان ۵۸) ، اصول سیاست خارجی دولت بازرگان ، نهضت آزادی پس از سقوط دولت موقت تا دوم خرداد ۷۶ و در نهایت نهضت آزادی پس از دوم خرداد ۷۶ تا کنون مورد بررسی قرار گرفته است.

فصل سوم به مبانی فکری نهضت آزادی می پردازد. عناوین این فصل بدین شرحند: اسلام منهای روحانیت ، اعتقاد به آزادی ، اعتقاد به مصدق ، اعتقاد به اثبات دین از راه علوم تجربی (علم زدگی)، غرب گرایی ، عدم اعتقاد به اصل ولایت فقیه ، اعتقاد به دموکراسی ، اعتقاد به اعلامیه جهانی حقوق بشر و التقاط اسلام با ناسیونالیسم و لیبرالیسم . لازم به ذکر است آقای بهرامی نویسنده محترم کتاب بعد از بیان مبانی فکری نهضت آزادی تا حدودی با آوردن مطالب مستندی از جمله مطالبی از شهید مطهری این تفکرات را به چالش کشیده است .

فصل چهارم دیدگاه های نهضت آزادی بیان شده است.
اولین مطلب، دیدگاه نهضت آزادی درباره امام خمینی(ره) می باشد که نویسنده کتاب از صفحه ۱۵۷تا ۱۶۰به آن پرداخته است. بعد از آن دیدگاه نهضت آزادی درباره نظام جمهوری اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است.
دیدگاه این گروه درباره جبهه ملی ، درباره سلطنت ، سازمان مجاهدین خلق (منافقین)، دیدگاه سازمان مجاهدین خلق درباره نهضت آزادی ، دیدگاه آنها درباره آیت الله منتظری و آیت الله شریعتمداری ، در باره جنگ تحمیلی ، رابطه با آمریکا از دیگر مطالب فصل چهارم می باشد.
اما فصل پنجم اختصاص به عملکرد نهضت آزادی دارد. عملکرد این گروه به دو قسمت عمده یعنی قبل و بعد از انقلاب تقسیم شده است که البته هرکدام از این بخش های کلی، به بخش های ریزتری تقسیم شده است. عملکرد پیش از انقلاب از سه وجه سیاسی ، ضد امنیت ملی و عملکرد مذهبی مورد بررسی قرار گرفته است و عمکرد پس از انقلاب در سه شاخه سیاسی ، دفاعی امنیتی و فرهنگی بررسی شده است.
آقای قدرت الله بهرامی در فصل ششم پایگاه های اجتماعی نهضت آزادی را مورد بررسی قرار داده است.
در پایان باید باید گفت چون این کتاب به خیلی از مسائل به صورت گذرا اشاره کرده و به عنوان فتح باب ورود پیدا کرده است ، نباید انتظار این را داشته باشیم، نهضت آزادی به صورت کامل به ما معرفی شود. بلکه ادامه تحقیق به مخاطب سپرده شده است.

نویسنده در این کتاب طی چهار فصل کلیات, تاریخچه, ساختار و تشکیلات, سیاست ها و دیدگاه ها و عملکرد حزب کارگزاران سازندگی را بازگو کرده است.

در فصل نخست (کلیات) عنوان دقیق و رسمی, دبیر کل, طیف و جناح سیاسی, اعضا و شورای مرکزی, بنیانگذاران, ارگان رسمی, نوع رفتار, تاکید در فعالیت های سیاسی و اقتصادی و فرهنگی, ماهیت سازمانی, حمایت های داخلی و خارجی آن معرفی می شوند.

فصل دوم درباره تاریخچه و تحولات درونی حزب کارگزاران سازندگی و حاوی این مطالب است: زمان تاسیس, شرایط عینی, اعضای برجسته (دکتر سید عطائ الله مهاجرانی, غلامحسین کرباسچی و…), جناح های درونی, دیدگاه ها درباره نظام جمهوریت و اسلامیت, ولایت فقیه, امام خمینی (ره), رهبری نظام. در فصل سوم از سیاست ها و ساختار و تشکیلات حزب کارگزاران سازندگی صحبت می شود و حاوی این مباحث است:
تعریف توسعه, اهداف, سیاست های کلی داخلی و خارجی, سیاست های کلی اقتصادی و فرهنگی, ساختار و تشکیلات.

در آخرین فصل کتاب, عملکرد حزب یاد شده در زمینه انتخابات, تبلیغات, رابطه با دولت, ترویج ارزش های نظام بازگو شده است.

در پایان نیز آینده حزب پیش بینی شده است. کتاب با فهرست منابع و ضمایم به پایان می رسد.

احزاب و تشکل های سیاسی به عنوان مولود جریانات فکری، سیاسی و طبقاتی، ابزاری کارآمد در عرصه های مختلف بخصوص حوزه سیاست محسوب گشته و در تحولات مختلف قبل و بعد از انقلاب نقش ایفا کرده اند.
حزب مشارکت نیز یکی از این احزاب است که به لحاظ زمانی در مقطعی کوتاه از تاریخ انقلاب پدیدار شد و به لحاظ فکری متاثر از گفتمان ها و جریانات عمده اعم از اسلامی، لیبرال و حتی چپ بود.حلقه کیان یکی از خاستگاه های اصلی آن محسوب می شود.
بنابراین قضاوت مولفان در این اثر بر اساس حرکت کلی حزب و اعضای اصلی تاثیر گذار آن است که بیشتر حلقه کیانی بوده اند.