امروزه در جغرافیای سیاسی وقتی از آسیای مرکزی سخن به میان می آید، مقصود پنج کشور مشترک­ المنافع تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان است که در سال 1991 با سقوط امپراتوری شوروی مستقل شدند.

ایران دارای منافع عظیمی در آسیای مرکزی است و امروزه امنیت آن ارتباط مستقیمی با ثبات و تحولات این منطقه دارد، علاوه بر این پیوندهای تاریخی و فرهنگی نیز مزید بر این است تا مطالعات عمیق تری دربارۀ در کشورمان صورت پذیرد.

یکی از مهمترین مسائل آسیای مرکزی وضعیت اسلام و مسلمانان این منطقه است که دکتر حبیب زمانی محجوب و همکاران ایشان در این پژوهش، با استفاده از منابع و اسناد کتابخانه­ ای و همچنین مصاحبه با کارشناسان آسیای مرکزی، از جنبه تاریخی و سیاسی به آن پرداخته اند.

این کتاب مثلث جریان شناسی است که در ضلع اول آن به اجرای طرح کلان جریان شناسی سیاسی در ایران معاصر با مدیریت و نظارت علمی آیت مظفری بر می گردد که از اوایل دهه 1380 آغاز و حاصل آن تولید این کتاب ها است: جامعه روحانیت مبارز، مجمع روحانیون مبارز، حزب کارگزاران سازندگی، حزب مؤتلفه اسلام، دفتر تحکیم وحدت، سازمان مجاهدین خلق، نهضت اسلامی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران، حزب مشارکت ایران اسلامی و حزب اعتماد ملی در این ضلع مورد بررسی قرار گرفته اند.

در ضلع دوم به طرح کلان جریان شناسی قومی در ایران معاصر با محوریت چهار جریان قومی نظیر جریان شناسی قومی ترک، جریان شناسی قومی کرد، جریان شناسی قومی بلوچ و جریان شناسی قومی عرب پرداخته است.

در ضلع سوم جریان شناسی فکری و فرهنگی مدنظر بوده است، طرح مواردی نظیر جریان شناسی فکری فرهنگی عقلانیت در ایران معاصر، جریان شناسی فکری فرهنگی بهائیت، جریان شناسی فکری فرهنگی انجمن حجتیه در ایران معاصر، جریان شناسی فکری فرهنگی فمینیسم در ایران و جریان شناسی فکری فرهنگی سلفی گری در این بخش در دسترس خوانندگان قرار گرفته است.

در واقع این کتاب بر این موضوع تأکید دارد که جریان شناسی سیاسی، قومی و جریان شناسی فکری فرهنگی موجب درک عمیق از تحولات تاریخ معاصر ایران است.

انقلاب اسلامی مولود اندیشه و تفکر مبتنی بر جهان بینی توحیدی است.

این مهم در یک صورت بندی جدید و نوین زمینه ساز تحول فرهنگی، ساخت انسان فرهنگی و سپس حیات فرهنگی شده است.

نویسنده بر این باور است که مهمترین عاملی که قدرت باز تولید این اندیشه توحیدی را در قالب اندیشه فرهنگی و به صورت کاربردی و عینی معیاری برای هدایت و تعالی جوامع امروزین قرار داده است ولایت است.

اندیشه فرهنگی ولایت بستر تولید اقتدار و قدرت نرم جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در مواجهه با جبهه معارض فرهنگی است.

آن گاه که دغدغه فرهنگی داشته و آماده جان دادن برای آن باشیم.

این کتاب به بررسی برخی از مهم ترین حرکت های اسلامی معاصر در سراسر دنیا پرداخته است. این کتاب آن دسته از جنبش های اسلامی معاصر را که تنها جنبه سیاسی دارند، به طور مختصر تشریح می کند.

تعاریف و کلیات، آغازگران نهضت های اسلامی، جنبش های اسلامی در شمال آفریقا، جنبش های اسلامی در سایر نقاط، جمع بندی و نتیجه گیری، بخش های اصلی این کتابند.

نهضت و جنبش، سیاست، اسلام، معاصر، واژه هایی اند که در بخش نخست، معنا و تعریفی برای آن ها ارایه می شوند. در ادامه این بخش، به برخی از مهم ترین نهضت های اسلامی معاصر از جمله جنبش شاه ولی الله دهلوی و جنبش سلفیه پرداخته شده است.

در بخش دوم کتاب با عنوان «جنبش های اسلامی در خاورمیانه» مهم ترین جنبش های معاصر اسلامی در این منطقه بررسی و معرفی شده اند که از این میان می توان به نهضت های اسلامی ایران، نهضت های شیعیان عراق، نهضت های فلسطین، نهضت های لبنان و نهضت اسلامی در افغانستان اشاره کرد. جنبش اخوان المسلمین نیز در بخش سوم با عنوان «جنبش های اسلامی در شمال آفریقا» بررسی شده است. در این بخش همچنین چند جنبش دیگر آفریقایی معرفی شده اند.

نویسنده در بخش چهارم به سراغ آسیای مرکزی رفته، حرکت های اسلامی در هند و جنوب شرقی آسیا مانند کشمیر و پاکستان را بررسی می کند. علاوه بر این، نهضت های اسلامی در سایر کشورهای مسلمان از جمله بحرین و همچنین برخی حرکت های اسلامی در اروپا و آمریکا، در این بخش بررسی شده اند.

نویسنده کتاب «جنبش ها و نهضت های سیاسی معاصر» معتقد است «گرایش به اندیشه کار مردمی، جنبش های اسلامی را به سوی وحدت طلبی مذهبی و قومی سوق داده است. جنبش های اسلامی معاصر، همگی از انقلاب اسلامی ایران تاثیر گرفته اند، زیرا انقلاب اسلامی ایران، ارزش های فرهنگی نوینی را در مبارزه سیاسی جنبش های اسلامی مطرح کرده که یکی از آن ها، گرایش به جهاد است. جنبش های اسلامی پس از انقلاب اسلامی ایران، جهاد و شهادت را به عنوان اصول اساسی پذیرفته اند و به آن، به دید تکلیف و فرضیه دینی می نگرند.»